16ನೇ ಶತಮಾನದ ಪ್ರಾರಂಭದಿಂದ 19ನೇ ಶತಮಾನದ ಪೂರ್ವಾರ್ಧದ ತನಕ ಅಟೋಮನ್ ಸಾಹಿತ್ಯಗಳ ಪೈಕಿ ಕ್ಲಾಸಿಕಲ್ ಕಾವ್ಯ ಪರಂಪರೆಯಾದ ‘ದಿವಾನ್ ಸಾಹಿತ್ಯ’ವು ತನ್ನ ಉತ್ತುಂಗತೆಯನ್ನು ತಲುಪಿತ್ತು. ಈ ಸುದೀರ್ಘ ಅವಧಿಯು ತನ್ನದೇ ಆದ ತತ್ವಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ರಚನೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಅರೇಬಿಯನ್ ಕಾವ್ಯ ರಚನಾ ಶಾಸ್ತ್ರ, ಮಳ್ಮೂನ್, ದ್ವೈಯಾರ್ಥವಿರುವ ಪದಗಳು ಮತ್ತು ಭಾವನೆಗಳು ಮುಂತಾದ ಪಾರಂಪರಿಕ ರೂಪಕಗಳು ಅಟೋಮನ್ ಕವಿಗಳ ಅವಲಂಬನೆಗಳಾಗಿದ್ದವು. ಕವಿಗಳನ್ನು ಪುನರಾವರ್ತನೆಯ ವಿಷವರ್ತುಲಕ್ಕೆ ತಳ್ಳುವ ಬದಲು, ಈ ಸ್ಥಿರವಾದ ವಸ್ತುಗಳು ಕವಿಗಳಿಗೆ ತಮ್ಮನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಲು ಆಳವಾದ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ನೀಡಿತು. ಮತ್ತು ಸೃಜನಶೀಲ ಕವಿತೆಗಳ ಹುಟ್ಟಿಗೆ ಹೇತುವಾಯಿತು.
ಸೌಂದರ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರ ತತ್ವಗಳಿಂದ ರೂಪುಗೊಂಡ ಪದ ಅರ್ಥಗಳ ಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಿತ ನಿಯಮಗಳು ನೂತನ ಕಾವ್ಯ ಶೈಲಿಗೆ ಜನ್ಮ ನೀಡಿದವು. ಮತ್ತು ಇದೇ ತತ್ವಗಳ ಬಳಕೆಯು ಇನ್ನಿತರ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಿಗೂ ವ್ಯಾಪಿಸಿದವು. ಪ್ರಸ್ತುತ ಬರಹದಲ್ಲಿ ಅಟೋಮನ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಹಾಗೂ ಇಸ್ಲಾಮಿನ ಸೌಂದರ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಮಾನದಂಡಗಳನ್ನು ಚರ್ಚಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ.
ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳು:
Aesthetics ಎಂಬ ಪದದ ಮೂಲ Aesthesis ಎಂಬ ಗ್ರೀಕ್ ಪದವೆನ್ನಬಹುದು. ಇಂದ್ರಿಯ ಜ್ಞಾನ ಎಂದಾಗಿದೆ ಇದರರ್ಥ. ಪುರಾತನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಇಂದು ಕಾಣುವ ಅರ್ಥ Aesthetics ಎಂಬ ಪದಕ್ಕಿರಲಿಲ್ಲ. ಅಥೆನ್ಸಿನ ತತ್ವಜ್ಞಾನಿ ಪ್ಲೇಟೋನ ಕಾಲದಿಂದ 18ನೇ ಶತಮಾನದ ತನಕ Aesthetics ನ್ನು ಸಾಧಾರಣ ಪದವೆಂಬಂತೆ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. Aesthetics ನ್ನು ಒಂದು ಅಧ್ಯಯನ ಕ್ಷೇತ್ರವನ್ನಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಿದ ಹೆಚ್ಚುಗಾರಿಕೆ ಜರ್ಮನ್ ತತ್ವಜ್ಞಾನಿ ಗೋಟ್ಫ್ರಡ್ ವಿಲ್ಹಮ್ ಲೀಬ್ನೀಸ್ ರ ಶಿಷ್ಯ ಅಲೆಕ್ಸಾಂಡರ್ ಗೋಟ್ಲಿಬ್ ಬೌಗಾರ್ಟರಿಗೆ ಸಲ್ಲುತ್ತದೆ. ಇವರು ತನ್ನ ‘ಎಸ್ತೆಟಿಕ’ ಎಂಬ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಈ ಚರ್ಚೆಯನ್ನು ಪ್ರಥಮವಾಗಿ ಮುನ್ನೆಲೆಗೆ ತಂದರು. 19ನೇ ಶತಮಾನದ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಅಟೋಮನ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಪಾಶ್ಚ್ಯಾತೀಕರಣದ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳ ಭಾಗವಾಗಿ ಈ ಕೃತಿಯನ್ನೂ ಕೂಡಾ ತುರ್ಕಿಶ್ ಭಾಷೆಗೆ ಅನುವಾದಿಸಲಾಯಿತು. ಗ್ರೀಕೋ-ಲ್ಯಾಟಿನ್ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಿಂದ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿದ ದೃಷ್ಟಿಕೋನದಿಂದ ರೂಪುಗೊಂಡ ಸೌಂದರ್ಯಶಾಸ್ತ್ರ ಪದವು ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯೇತರ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ಕಲೆ ಮತ್ತು ಸೌಂದರ್ಯದ ತಿಳುವಳಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸಲು ಸಾಕಾಗಲಿಲ್ಲ
ಅಟೋಮನ್ ಕಲೆಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುವ ಎಸ್ತೆಟಿಕ್ಸ್ ಎಂಬ ಎಂಬ ಆಶಯಕ್ಕೆ ಸಮಾನವಾಗಿ ಅರಬಿ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ “ಜಮಾಲ್” ಎಂಬ ಪದವನ್ನು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಮುಲ್ ಜಮಾಲ್ ಎಂದಾಗಿದೆ ಸೌಂದರ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಅರಬಿ ಪದ. ಈ ಕಲ್ಪನೆಯಿಂದ ಸೌಂದರ್ಯ ತತ್ವಗಳು, ಪ್ರಕೃತಿ, ಕಲೆಯ ಮೌಲ್ಯ ಇತ್ಯಾದಿ ಸೌಂದರ್ಯ ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳನ್ನು ಅರ್ಥೈಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದಾಗಿದೆ.
ಅಟೋಮನ್ ಕಾಲದ ದಾರ್ಶನಿಕರು ಎಸ್ತೆಟಿಕ್ಸ್ ನ್ನು ಸೌಂದರ್ಯಶಾಸ್ತ್ರ ಎಂಬ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಇಲ್ಮುಲ್ ಹುಸ್ನ್ ಎಂದು ವಿಶ್ಲೇಷಿಸಿದರು. ಎಸ್ತೆಟಿಕ್ಸ್ Fine arts (ಲಲಿತ ಕಲೆ) ನ ತತ್ವಜ್ಞಾನ ಪದ್ಧತಿಯೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಿ ಇಲ್ಮುಲ್ ಬದಾಯಿ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲಾಯಿತು. ಬದೀಅ ಎಂಬ ಪದದ ಮೂಲ ಅತುಲ್ಯವಾದ ಅಲ್ಲಾಹನ ಸೃಷ್ಟಿ ವೈಭವವನ್ನು ಸೂಚಿಸುವ ಬದೀಅ ಎಂಬ ಖುರ್‌ಆನಿನ ಪದದಿಂದಾಗಿದೆ. ಹೀಗೆ ಕ್ರಮೇಣ ಎಸ್ತೆಟಿಕ್ಸ್ ತುರ್ಕಿಶ್ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಯಿಯಾಯಿತು.
ಇಮಾಂ ಗಝಾಲಿಯವರ ಕೊಡುಗೆಗಳು:
ಪ್ರಖ್ಯಾತ ತತ್ವಜ್ಞಾನಿ ಅಲ್ ಫಾರಾಬಿ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ : “ಪರಿಪೂರ್ಣ ಸೌಂದರ್ಯವೆಂದರೆ ಅದು ಅಲ್ಲಾಹನ ಸೌಂದರ್ಯ ಮಾತ್ರ. ಅದು ನೈಜ ಸೌಂದರ್ಯವಾಗಿದ್ದರೆ, ಸೃಷ್ಟಿಗಳ ಸೌಂದರ್ಯವು ಇಲಾಹೀ (ದೈವಿಕ) ಸೌಂದರ್ಯದ ಸಂಕೇತಗಳಷ್ಟೇ”. ಇಬ್ನು ಸೀನಾ ಅವರು ಕೂಡಾ ಇದೇ ಅಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದ್ದಾರೆ. ” ಸೌಂದರ್ಯವಿರುವುದು ಸೃಷ್ಟಿಕರ್ತನಲ್ಲಾಗಿದೆ. ಆತನ ಮೂಲಕ ಸೌಂದರ್ಯವು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ವ್ಯಾಪಿಸಿದೆ.”
ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಆಶಯಗಳನ್ನು ಪರಿಗಣಿಸಿದರೆ, ಇಸ್ಲಾಮಿನ ಬೌದ್ಧಿಕ ಚರಿತ್ರೆಯ ಇನ್ನಿತರ ದಾರ್ಶನಿಕ ಸಮಸ್ಯೆಗಳಂತೆ ಸೌಂದರ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರ ಸಮಸ್ಯೆಗಳು ಕೂಡಾ ಚರ್ಚಿತವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಇನ್ನಿತರ ದಾರ್ಶನಿಕ ವಿಷಯಗಳಲ್ಲೆಂಬಂತೆ ಸೌಂದರ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಕುರಿತಾದ ಇಸ್ಲಾಮಿನ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಜಗತ್ತಿಗೆ ಪರಿಚಯಿಸಿದ ಹೆಗ್ಗಳಿಕೆ ಇಮಾಂ ಗಝಾಲಿ ಅವರದ್ದು. ಇಮಾಂ ಗಝಾಲಿ ಅವರ ಇಹ್ಯಾ ಉಲೂಮುದ್ದೀನ್ ನಲ್ಲಿ ಸೌಂದರ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಕುರಿತಾದ ವಿವರಣೆಗಳನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ವಸ್ತುವನ್ನು ಕೂಡ ಸೌಂದರ್ಯದ ದೃಷ್ಟಿಕೋನದಿಂದ ವೀಕ್ಷಿಸುವಾಗ ಮಾತ್ರ ಅದರ ಸೌಂದರ್ಯವನ್ನು ಅನುಭವಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುವುದು ಮತ್ತು ಸೌಂದರ್ಯ ಆನಂದದಾಯಕ ಹಾಗೂ ಮಾನಸಿಕ ಉಲ್ಲಾಸವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಸೌಂದರ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಗಳು ಕೇವಲ ಶಾರೀರಿಕ ಹಾಗೂ ಲೈಂಗಿಕ ಸಂಕಲ್ಪಗಳಿಗೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿರದೆ, ಅದು ನೀಡುವ ಆನಂದ ವಿಪರೀತವೆನ್ನುತ್ತಾರೆ ಇಮಾಂ ಗಝಾಲಿ. ಸೌಂದರ್ಯವು ಆಕರ್ಷಣೀಯ ಎಂದು ತಿಳಿಸುತ್ತಾ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಸೌಂದರ್ಯದ ಉಪಮೆಗಳನ್ನು ಗಝಾಲಿಯವರು ಗ್ರಂಥದಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಸೌಂದರ್ಯವನ್ನು ಅನುಪಾತ ಮತ್ತು ಐಕ್ಯವಾಗಿ ವೀಕ್ಷಿಸುವ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಗಝಾಲಿಯವರು ಸ್ವೀಕರಿಸಿದರು. ನಂತರದಲ್ಲಿ ಈ ಕಲ್ಪನೆಯ ಜಾಡು ಹಿಡಿದು ವಿವಿಧ ತೆರನಾದ ಸೂಫಿ ಚಿಂತನೆಗಳು ಬೆಳಕಿಗೆ ಬಂದವು. ಜಲಾಲುದ್ದೀನ್ ರೂಮಿ, ಇಬ್ನು ಅರಬಿ ಮುಂತಾದವರು ಇವರ ಪೈಕಿ ಪ್ರಮುಖ ರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಎಲ್ಲಾ ಚಿಂತನೆಗಳು ವಿವಿಧ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗಳಿಂದ ಜನ್ಮ ತಾಳಿದವುಗಳಾಗಿದ್ದರೂ, ಇಸ್ಲಾಮಿನ ನಂಬಿಕೆ, ಚಿಂತನೆ, ದರ್ಶನಗಳ ಲಾಂಛನಗಳು ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ದರ್ಶಿಸಬಹುದು. ಆದ್ದರಿಂದಲೇ ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ಕಲೆಯ ಸೌಂದರ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲ ಇಮಾಂ ಗಝಾಲಿಯವರ ವಿವರಣೆಗಳೇ ಆಗಿವೆ ಎನ್ನಬಹುದು.
ಪರಸ್ಪರ ಭಿನ್ನತೆಗಳಿದ್ದರೂ ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ಕಲೆಯ ನಿರ್ಮಾಣಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ತತ್ವಗಳ ಕುರುಹುಗಳನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯ ದೇಶಗಳಂತೆ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಪರಿಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ಸೌಂದರ್ಯದ ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳು ಹೊರಹೊಮ್ಮಲಿಲ್ಲ ಎಂಬುದು ಮುಸ್ಲಿಂ ಕಲಾವಿದರು ಮತ್ತು ಚಿಂತಕರ ಕಲೆಯ ವಿಧಾನಗಳ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿದೆ. ಇಂದ್ರಿಯ ಗೋಚರವಾದ ವಸ್ತುಗಳ ವರ್ಣನೆ ಮಾತ್ರ ಸಾಧ್ಯ ಎಂಬುವುದು ಪುರಾತನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಸೌಂದರ್ಯಶಾಸ್ತ್ರ ತತ್ವಗಳ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ರೂಪುಗೊಂಡ ಅಭಿಪ್ರಾಯ. ಕ್ರೈಸ್ತ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಈ ಆಶಯಗಳ ಸುಧಾರಣೆಗಾಗಿ ಶ್ರಮಗಳು ಉಂಟಾದರೂ ಅವು ಫಲ ಕಾಣಲಿಲ್ಲ. ಜಗತ್ತನ್ನು ಕೇವಲ ಇಂದ್ರಿಯ ಜ್ಞಾನದೊಂದಿಗೆ ಮಾತ್ರ ನಿರೀಕ್ಷಿಸಲ್ಪಡುವ ಕಲ್ಪನೆಯಾಗಿ ಯಾವುದೇ ಧರ್ಮವು ಕೂಡಾ ಪರಿಚಯಿಸಲಿಲ್ಲ ಎಂಬುದು ವಾಸ್ತವ.
ಇಂದು ವಾಸ್ತವಿಕತೆ ಎಂಬ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ, ಇಂದ್ರಿಯ ಜ್ಞಾನ ಮೂಲಕ ಜಗತ್ತನ್ನು ಮನಗಾಣುವ ಸೌಂದರ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರ ಕಲ್ಪನೆಗಳು ಬಹಳ ಉದಾರವಾದ ಅರ್ಥ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿದೆ. ಆದರೆ ಮೌಲಿಕವಾದ ಮನಶಾಸ್ತ್ರ ಪ್ರವೃತ್ತಿಗಳನ್ನು ಪಾಲಿಸುವವರಾಗಿರಲಿಲ್ಲ ಮುಸ್ಲಿಂ ಕಲಾಕಾರರು. ಒಂದು ವಸ್ತುವಿನ ಒಳ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಕಂಡುಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿತ್ತು ಅವರ ಸೌಂದರ್ಯಶಾಸ್ತ್ರ ನಿಲುವು. “ಮುಸ್ಲಿಂ ಕಲಾಕಾರರು ಉದ್ದೇಶಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ‘ಸರ್ ರಿಯಲಿಸಂ’ ನತ್ತ ಗಮನಹರಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರ” ಎಂದಾಗಿದೆ ಲೂಯಿ ಹುಸೈನ್ ಹಾಗೂ ಇನ್ನಿತರರು ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟಿರುವುದು. ಇಸ್ಲಾಮಿ ಸೌಂದರ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರವು ಕೇವಲ ಶೂನ್ಯತೆಯಿಂದ ಪ್ರಾರಂಭವಾದುದಲ್ಲ. ಹೊರತಾಗಿ ಒಂದು ವಸ್ತುವಿನಲ್ಲಿರುವ ಸೌಂದರ್ಯ ಮತ್ತು ಗುಣವನ್ನು ಹುಡುಕಿ ಅದನ್ನು ಆವಿಷ್ಕರಿಸುವುದಾಗಿದೆ. ಕಲಾಕಾರರು ಸೌಂದರ್ಯವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುವವರಾಗಿರದೆ, ಸೌಂದರ್ಯವನ್ನು ಕಂಡುಕೊಳ್ಳುವವರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಖುರ್ ಆನಿನಲ್ಲಿ ಇಂತಿದೆ : ” ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಬಣ್ಣ ಬಳಿಯುವವನು ಅಲ್ಲಾಹನಾಗಿರುವನು, ಅವನಿಗಿಂತ ಉತ್ತಮರು ಇನ್ಯಾರಿಲ್ಲ.” (ಬಕರ – 138)
ಇತ್ತೀಚಿಗೆ ಇಸ್ಲಾಮಿನಲ್ಲಿ Fine Arts ಎಂಬ ಕಲ್ಪನೆಯು ಜಾರಿಗೆ ಬಂದಿತು. ಕಾವ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರ, ಸಂಗೀತ ಶಾಸ್ತ್ರ ಮುಂತಾದವುಗಳನ್ನು ಕಲೆಯ ವಿವಿಧ ಸ್ವರೂಪಗಳಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ, ಕಲೆ ಹಾಗೂ ಕರಕುಶಲವು ಪರಸ್ಪರ ಭಿನ್ನವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದಲೇ ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ಕಲೆಯಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ. ಅಮೂರ್ತತೆಯತ್ತ ಗಮನಹರಿಸಿದ ಮುಸ್ಲಿಂ ಕಲಾಕಾರರೆಲ್ಲರೂ ” ವಹ್ದತುಲ್ ವುಜೂದ್” ಎಂಬ ಸಿದ್ಧಾಂತದಿಂದ ಸ್ಫೂರ್ತಿ ಪಡೆದರು. ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ಕಲೆಯ ಆಂತರಿಕ ಗುರಿ ವಸ್ತುವಿನಲ್ಲಡಗಿರುವ ಅದೃಶ್ಯತೆಯನ್ನು ಕಂಡುಕೊಳ್ಳುವುದಾದರೆ ಬಾಹ್ಯ ಲಕ್ಷ್ಯವು ಪ್ರಕೃತಿಯನ್ನು ಸುಂದರಗೊಳಿಸುವುದಾಗಿದೆ. ಮೆಟಾಫಿಸಿಕಲ್ ಸಂದರ್ಭಗಳಿದ್ದೂ ಇಸ್ಲಾಮಿನ ಕಲೆ ಇಂದಿಗೂ ಜೀವಂತವಾಗಿದೆ. ಕಲೆಯೆಂದರೆ ಕೇವಲ ಕಾಣುವುದಲ್ಲ, ಅನುಭವಿಸುವುದು ಕೂಡಾ ಆಗಿದೆ.
ಮೂಲ: ಡಾ. ಅಲೀ ತುಫಕ್ಚಿ
ಅನು: ಆಶಿಕ್ ಅಲಿ ಕೈಕಂಬ